Kada pastiri prekorače autoritet: Pitanje autoriteta u pravoslavnom upravljanju

Od specijalnog dopisnika

Situacija u Sabornjoj crkvi Svetog Save pokreće duboka pitanja o odgovarajućim granicama episkopskog autoriteta u okviru pravoslavne eklesiologije. Iako episkopi zauzimaju sveto mesto u hijerarhijskoj strukturi naše Crkve, pravoslavna tradicija je uvek održavala pažljivu ravnotežu između hijerarhijskog vođstva i odgovarajućih procesa upravljanja — ravnotežu koja se sada testira na zabrinjavajuće načine.

Srpsko pravoslavno shvatanje autoriteta

Kroz pravoslavnu istoriju, episkopski autoritet nikada nije shvaćen kao neograničen ili proizvoljan. Episkop, iako poseduje autoritet iz apostolskog nasleđa, vrši ovaj autoritet u okviru kanonskih normi, sabornog odlučivanja i utvrđenih tradicija.

Ustav i Statut Srpske pravoslavne crkve odražavaju ovo uravnoteženo shvatanje, uspostavljajući jasne procedure za parohijsko upravljanje koje uključuju i episkopski nadzor i učešće laika. Ovo uključuje posebne odredbe o izboru i potvrdi parohijskih odbora.

„Episkop je ikona Hrista među nama, ali ne i zamena za odgovarajuće upravljanje“, ističe jedan pravoslavni teolog upoznat sa crkvenim strukturama. „U srpskoj pravoslavnoj tradiciji, episkop deluje u okviru utvrđenih kanonskih procedura, a ne izvan njih.“

Kada autoritet prelazi svoje granice

Nedavne direktive episkopa Irineja — posebno zahtev da otac Dragoslav ugasi blog koji ni ne vodi niti kontroliše — pokreću ozbiljna pitanja o odgovarajućim granicama episkopskog autoriteta.

Ova direktiva pokušava da proširi crkveni autoritet izvan granica crkvenih operacija u sferu privatnog govora laika. Još više zabrinjavajuće je, ona nameće nemoguć teret svešteniku — da kontroliše nešto van njegove kontrole — uz implicirane pretnje njegovoj službi ako ne uspe.

„Postoji duboka razlika između odgovarajućeg episkopskog autoriteta i prekoračenja“, primećuju parohijani. „Kada episkopi pokušavaju da ućutkaju legitimnu raspravu o pitanjima upravljanja od strane laika koji koriste svoja prava kao građani, ili kada stavljaju sveštenike u nemoguće pozicije, oni su prešli važnu granicu.“

Istorijski presedani i lekcije

Ovo nije prvi put da se Pravoslavna crkva suočava sa pitanjima o odgovarajućim granicama autoriteta. Kroz crkvenu istoriju bilo je trenutaka kada su jerarsi pokušavali da prošire svoj autoritet izvan odgovarajućih granica, a Crkva je na kraju ispravljala ove neravnoteže kroz saborne procese.

Jedan značajan istorijski paralelni primer može se naći u odgovoru na pokušaj mitropolita Antonija Hrapovickog (episkopa Ruske pravoslavne crkve) da uspostavi kontrolu nad parohijskim imanjima u Severnoj Americi početkom 20. veka. Nastale pravne bitke uspostavile su važne presedane u vezi sa odnosom između episkopskog autoriteta i prava parohijskih zajednica pod američkim zakonom.

Nedavno je Pravoslavna crkva u Americi uspostavila jasnije smernice za hijerarhijski autoritet nakon izazova u upravljanju početkom 2000-ih, prepoznajući da odgovarajuća odgovornost i transparentnost jačaju, a ne slabe, svedočanstvo Crkve.

Opasnosti od neproverenog autoriteta

Kada episkopski autoritet pređe odgovarajuće kanonske granice, pojavljuju se brojne opasnosti:

• Erozija poverenja: Proizvoljno vršenje autoriteta podriva poverenje u crkveno rukovodstvo

• Pravna ranjivost: Prekoračenje može dovesti crkve u rizik od građanskih parnica

• Odstupanje od tradicije: Takve akcije protivreče pravoslavnom shvatanju sinodalnog upravljanja

• Duhovna šteta: Nametanje nemogućih tereta sveštenstvu stvara duhovni stres

• Smanjeno prisustve Crkve: Unutrašnji sporovi o upravljanju štete prisustvu Crkve u široj zajednici

„Najzabrinjavajući aspekt je kada autoritet postane odvojen od odgovornosti“, primećuje dugogodišnji posmatrač pravoslavnog crkvenog upravljanja. „Pravoslavna eklesiologija je uvek tvrdila da autoritet postoji radi izgradnje Crkve, a ne kao cilj sam po sebi.“

Obnavljanje odgovarajuće ravnoteže

Rešenje ovih izazova ne leži u odbacivanju legitimnog episkopskog autoriteta, već u vraćanju istog u njegov odgovarajući kontekst unutar srpske pravoslavne tradicije. Ovo uključuje:

• Poštovanje utvrđenih statuta i kanonskih procedura

• Poštovanje legitimne uloge laika u parohijskim poslovima

• Prepoznavanje razlike između crkvenih pitanja i privatnog govora

• Posvećenost transparentnosti u donošenju odluka

• Spremnost za dijalog umesto izdavanja direktiva

„Crkva napreduje kada episkopi vrše svoj Bogom dani autoritet sa mudrošću i uzdržanošću“, razmišlja parohijski starešina. „Trenutna situacija ne zahteva umanjenje odgovarajućeg autoriteta, već njegovo vršenje u okviru utvrđenih normi koje su vodile našu Crkvu generacijama.“

Pogled unapred

Dok zajednica Svetog Save očekuje odgovor Svetog Sinoda u vezi sa ovim pitanjima upravljanja, šire pitanje odgovarajućeg autoriteta verovatno će ostati u centru diskusija. Ovo nije samo administrativno pitanje, već pitanje koje se tiče same prirode pravoslavne eklesiologije i njenog funkcionisanja u savremenom društvu.

Rešenje ovih pitanja verovatno će zahtevati ponovno posvećivanje pravoslavnim principima upravljanja — principima koji poštuju i hijerarhijsko vođstvo i odgovarajuće proceduralne norme, prepoznajući da ove nisu suprotstavljene sile, već komplementarni aspekti naše pravoslavne tradicije.

Napomena urednika: Ovaj članak istražuje teološke i istorijske perspektive o crkvenom upravljanju i nudi se kao doprinos tekućoj refleksiji zajednice o ovim važnim pitanjima.