Parohijska autonomija pod pritiskom: Borba za očuvanje utvrđenog upravljanja

 Specijalni dopisnik

Dok se kriza upravljanja u Sabornij crkvi Svetog Save nastavlja, postavlja se ključno pitanje: Koja je prava ravnoteža između eparhijskog nadzora i parohijske autonomije? Ovo pitanje, koje je u srži trenutnih tenzija, ima značajne implikacije ne samo za jednu parohiju, već za celokupnu strukturu srpskog pravoslavnog upravljanja u Americi.

Istorijski temelji parohijske autonomije

Kada su srpske pravoslavne parohije osnivane širom Amerike početkom 20. veka, one su bile zasnovane na modelu koji je prepoznavao jedinstvene izazove održavanja pravoslavnog života u novoj zemlji. Parohijska struktura koja je nastala uključivala je značajnu lokalnu autonomiju u administrativnim pitanjima, uz očuvanje liturgijske i duhovne povezanosti sa Majkom Crkvom.

„Ustav i Statut naše Crkve pažljivo su osmišljeni da održe ovu ravnotežu,“ objašnjava dugogodišnji posmatrač srpskog pravoslavnog upravljanja. „Parohijama je dato pravo da biraju svoje vođstvo i upravljaju svojim poslovima u okviru utvrđenog okvira koji je čuvao jedinstvo sa širim Crkvom.“

Ovo nije bila američka inovacija, već praktična primena pravoslavnih sabornih principa koji su uvek priznavali važnost učešća lokalne zajednice u upravljanju Crkvom. Ova struktura je formalizovana u Ustavu i Statutu Srpske pravoslavne crkve u Severnoj i Južnoj Americi, posebno u odredbama o izborima parohijskih odbora i funkcionisanju parohija.

Trenutni izazovi utvrđenom upravljanju

Nedavne akcije koje utiču na Sabornoj crkvi Svetog Save predstavljaju značajan odmak od ovog utvrđenog modela upravljanja:

• Odbijanje izabranih članova odbora bez kanonskog opravdanja

• Nepoštovanje utvrđenih procedura za popunjavanje upražnjenih mesta u odboru

• Pokušaji nametanja članova odbora koji nisu izabrani kroz propisane parohijske procese

• Izdavanje direktiva koje prevazilaze tradicionalni episkopski autoritet

„Ono što svedočimo nije samo neslaganje oko konkretnih članova odbora, već fundamentalna promena u odnosu upravljanja između eparhije i parohije,“ primećuje zabrinuti parohijan. „Kada se zanemare ispravne procedure za izbor odbora, to podriva čitav sistem uravnoteženog upravljanja koji je služio našoj Crkvi generacijama.“

Pravne I praktične implikacije

Osim crkvenih briga, ova pitanja upravljanja imaju praktične i pravne dimenzije. Parohije poput Svetog Save funkcionišu kao neprofitne korporacije prema državnim zakonima, sa specifičnim zahtevima u vezi sa upravljanjem odborom i fidudijarnim odgovornostima.

Kada se utvrđene procedure upravljanja zaobilaze, stvaraju se potencijalne pravne ranjivosti. Sudovi uglavnom izbegavaju mešanje u crkvene stvari, ali mogu postati uključeni kada:

• Se krše utvrđeni statuti

• Standardi upravljanja neprofitnim organizacijama se ignorišu

• Pojave se brige oko upravljanja imovinom i finansijama

• Prava članova u okviru neprofitnih organizacija se povređuju

„Američki pravni sistem istorijski je poštovao crkvenu autonomiju u unutrašnjem upravljanju, ali ovo poštovanje pretpostavlja da će crkve slediti sopstvene utvrđene procedure,“ objašnjava posmatrač upoznat sa crkvenim pravnim pitanjima. „Kada se ove procedure zanemare, stvara se vakuum u upravljanju koji potencijalno poziva spoljnu intervenciju.“

Širi obrazac: Druge parohije suočene sa sličnim izazovima

Saborna crkva Svetog Save nije jedina parohija koja se suočava sa ovim tenzijama u upravljanju. Slične situacije su prijavljene i u drugim parohijama unutar Istočnoameričke eparhije, što sugeriše širi pomak u pristupu upravljanju, a ne izolovani incident.

U prethodnim decenijama, Srpska pravoslavna crkva u Americi održavala je kulturu upravljanja koja je poštovala ispravne procedure za parohijske odbore, uz očuvanje odgovarajućeg episkopskog nadzora. Trenutni obrazac odluka o upravljanju predstavlja odmak od ove istorijske ravnoteže.

Očuvanje pravoslavnog razumevanja zajednice

U srži ove borbe oko upravljanja leži dublje pitanje o srpskom pravoslavnom razumevanju zajednice. Srpska pravoslavna crkva uvek je cenila koncept sabornosti — duhovno razumevanje zajedničkog jedinstva koje poštuje percepcija vernih uz održavanje hijerarhijske strukture.

„Kada se procedure parohijskog upravljanja zaobilaze, gubi se nešto suštinsko,“ razmišlja jedan parohijan „Ne radi se samo o administrativnim procedurama, već o našem srpskom pravoslavnom razumevanju da Crkva uključuje sve verne, čiji glas je važan u životu parohijske zajednice.“

Ovo razumevanje odraženo je u pismu mitropolita Tihona (Molarda) iz Pravoslavne crkve u Americi, koji je napisao: „Autentična sabornost podrazumeva međusobno savetovanje i iskren dijalog među svima — episkopima, sveštenicima, đakonima i laicima — za dobrobit cele crkve.“

Put napred: Obnova ispravne ravnoteže

Rešavanje ovih tenzija u upravljanju verovatno će zahtevati ponovnu posvećenost utvrđenim normama koje su vodile srpske pravoslavne parohije u Americi:

• Pridržavanje ustavnih i statutarnih odredbi o izborima parohijskih odbora

• Poštovanje glasa parohijske skupštine u izboru vođstva

• Ispravne procedure za rešavanje bilo kakvih legitimnih briga o izabranim članovima odbora

• Transparentna komunikacija između eparhijskog i parohijskog vođstva

„Ne želimo da umanjimo ispravan episkopski autoritet,“ naglašava drugi parohijan. „Samo tražimo poštovanje utvrđenih procedura upravljanja koje su vodile našu parohiju generacijama i ugrađene su u ustav naše Crkve.“

Pogled ka rešenju

Dok ova pitanja upravljanja čekaju razmatranje Svetog Sinoda u Beogradu, Srbija, zajednica Svetog Save nastavlja da se nada rešenju koje će očuvati i ispravan episkopski nadzor i legitimnu autonomiju parohijskog upravljanja.

„Naša parohija verno služi Srpskoj pravoslavnoj crkvi više od jednog veka,“ primećuje dugogodišnji parohijan. „Želimo samo da nastavimo ovo nasleđe verne službe kroz upravljačke strukture koje poštuju našu hijerarhijsku tradiciju i ispravnu ulogu vernih u parohijskom životu.“

Napomena urednika: Ovaj članak istražuje istorijske i savremene aspekte srpskog pravoslavnog parohijskog upravljanja i nudi se kao doprinos tekućoj refleksiji zajednice o ovim važ